فناوری آدمیزادی - وبلاگ نشر

به گزارش وبلاگ نشر، زندگی ما دیگر تقریبا به نقطه اشباع از نظر کاربرد فناوری رسیده است. وقتی صبح بیدار می شویم بلافاصله سراغ گوشی هایمان می رویم تا ایمیل چک کنیم، به شبکه های اجتماعی سر بزنیم یا آن کلیپ بامزه ای را که دوست مان فرستاده ببینیم.

در طول روز مشغول کار با کامپیوتر و استفاده از اینترنت هستیم. از سرِ کار هم که برمی گردیم حس می کنیم باید به قیمت کمی دیرتر خوابیدن قسمت بعدی فلان سریال را حتما تماشا کنیم غافل از این که معمولا وقتی به خودمان می آییم که چند قسمت دیگر و چند ویدئوی نامربوط هم تماشا نموده ایم! در کنار تمام اینها، دستیاران دیجیتالی هوشمند روزبه روز نقش پررنگ تری در زندگی مان بازی می نمایند و به بیان ساده تر فناوری در حال بلعیدن کل زندگی و وقت ماست! اما آیا فرو رفتن هرچه بیشتر در این پیله تنیده شده از فناوری تنها جهت ممکن است یا لازم است رویکرد انسان محور به یکپارچه سازی فناوری در زندگی درپیش بگیریم؟

فراگیری و افراط

آغاز ملموس فراگیری کنونی فناوری در زندگی ها با سونامی گوشی های هوشمند آغاز شد. گوشی ها، قابلیت ها و قدرت پردازش آنها سال به سال به صورت جهشی پیشرفت نموده اند، تا جایی که دیگر گوشی های مدل 7 یا 8 سال پیش هم عتیقه به نظر می رسند! اما دیگر تنها گوشی های هوشمند نیستند که هر روز به گوشه دیگری از زندگی روزمره ما نفوذ می نمایند؛ اینترنت اشیا و سیل دستگاه های خانگی هوشمند تازه خودش را نشان می دهد.

همین ماه پیش، دِیو لیمپ (Dave Limp)، از مدیران آمازون، اعضای جدیدی از خانواده دستیارهای هوشمند الکترونیکی الکسا، از جمله حلقه هوشمند یا عینک هوشمند را معرفی کرد. او در مراسم معرفی گفت: دلیلی ندارد که این دستگاه ها را در همه جای خانه تان قرار ندهید. این جمله بسیار قابل تأمل است؛ اصلا چرا مردم باید در هر اتاق خانه شان یک دستگاه الکسایی بگذارند؟

این دستگاه ها همواره روشن هستند، یعنی حتی اگر شما عبارت بیدارنماینده (wake word) را به زبان نیاورید هم الکسا می تواند روشن گردد و بی مقدمه با شما صحبت کند. دلیل این امر هم این نکته است که آمازون از محاسبات ابری برای پردازش صحبت های شما استفاده می نماید.

علاوه بر این، مکالمات به صورت درجا ممکن است برای تیمی از تحلیلگران در آمازون ارسال گردد تا به منظور بهبود عملکرد الگوریتم ها آن را به طور شخصی آنالیز نمایند. این مکالمات می توانند حاوی اطلاعات خصوصی کاربران باشد و پیدا کردن محل ثبت یک مکالمه توسط الکسا هم برای آمازون کار سختی نیست! ساده بگوییم: دستگاه های الکسای بیشتر یعنی حریم خصوصی کمتر. اینجاست که با این پرسش اساسی روبه رو می شویم: آیا ما واقعا طراحی و فناوری را آن طور که باید به کار می گیریم؟ آیا صرف این که این توانایی را داریم که چیزی را بسازیم، به این معنی است که باید این کار را بکنیم؟

ارزش و تصمیم

درست است که تجربه کاربری یا UX، مفهوم نسبتا جدیدی است که نخستین بار در دهه 90 میلادی مطرح شد. اما در همین 25 سال اخیر، فناوری های دیجیتال تکامل قابل توجهی داشته اند و امروزه شرکت های عظیم فناوری نقش بسیار پررنگی در زندگی روزمره ما پیدا نموده اند. این شرکت ها بی شک به دنبال به حداکثر رساندن سود خودشان هستند، بنابراین لازم است با نگاهی نقادانه به فرایند فعلی رشد و نفوذ فناوری در زندگی هایمان نگاه کنیم.

همچنین لازم است طراحان و خالقان فناوری کارشان را با ذهنیتی انسان محور انجام دهند. البته طراحی انسان محور تنها به معنای طراحی چیزهای دارای ارزش برای مردم نیست. طراحان فراوانی درباره خلق ارزش و طراحی ارزشمند بحث نموده و نوشته اند و بسته به این که از چه کسی بپرسید، با تعاریف متفاوتی از ارزش روبه رو خواهید شد. تمایزی که اینجا مد نظرمان است، کمی ظریف تر است.

ما باید با دیدی قاعده مندتر، همدلانه تر و مسؤولانه تر به مقوله طراحی تجربه کاربری نگاه کنیم. به عنوان نمونه، آیا ما به اندازه کافی محدودسازی محصولات دیجیتالی اعتیادآور را آنالیز نموده ایم؟ چگونه می توانیم مطمئن شویم که کاربر به جای گذراندن زمان زیادی در اپ ها، با انسان های اطرافش معاشرت می نماید؟ از اینها مهم تر، آیا اصلا برای کاربر حق انتخاب بین مصرف فناوری یا تعامل انسانی قائل شده ایم؟ در این رابطه بد نیست به مفهوم اسکرول بی نهایت (infinite scroll) در اینستاگرام، توییتر یا فیس بوک نگاه کنیم. هنگامی که کاربری صفحه اصلی یا فید اغلب شبکه های اجتماعی را مرور می نماید، در عمل با هیچ نقطه خاتمهی روبه رو نمی گردد! شما می توانید هر چقدر که بخواهید به گشتن بین پست های صدها و هزاران کاربر دیگر ادامه دهید. حالا این موضوع را با غذاخوردن مقایسه کنید: شما هر چقدر هم که گرسنه و عاشق یک غذای به خصوص باشید، معده ای با ظرفیت محدود دارید و گزینه بی شمار بشقاب غذا روی میز هم در واقعیت امکان پذیر نیست! در سال 2005، محققی به نام برایان وانسینک (Brian Wansink) تحقیقی درباره زیاده خواری انجام داد: در این آزمایش به گروهی از افراد کاسه هایی داده شد که به محض خالی شدن، به طور اتوماتیک از سوپ پر می شد. گروه دیگر، کاسه های عادی سوپ داشتند و باید می گفتند که آیا سوپ بیشتری میل دارند یا نه.

همان طور که حدس می زنید، گروهی که کاسه های اتوماتیک داشتند سوپ بیشتری خوردند. همین اصل در محتوای بی خاتمه شبکه های اجتماعی هم صدق می نماید. اسکرول بی خاتمه عملا برای شما تصمیم می گیرد چه محتوایی مصرف کنید، هیچ مانعی برای مصرف مداوم تعریف نشده و قابلیت تصمیم گیری کاربران هم اولویتی در طراحی تجربه کاربری نداشته است. مشابه این را در خصوص سرویس های پخش ویدئویی اینترنتی هم می توان مشاهده کرد که قسمت های بعدی روی دور پخش اتوماتیک هستند تا احتمال تماشا از سوی کاربر را بالاتر ببرند. چرا ما نباید قابلیتی در این سرویس ها یا تلویزیون ها داشته باشیم که به شما اطلاع دهد دیگر تماشای سریال بس است و بهتر است استراحت کنید؟

فناوری برای فناوری؟

در خصوص هر فناوری جدیدی باید دو سؤال مهم از خودمان بپرسیم: نخست، آیا ما فناوری را برای خود فناوری ایجاد می کنیم؟ به عبارت دیگر، این فناوری چه مسئله ای را حل می نماید؟ و این که آیا واقعا به این فناوری احتیاج داریم، یا ضررهای احتمالی اش بیشتر از منافع آن است؟ همان طور که گفتیم صرف این که ما بتوانیم چیزی را بسازیم، دلیل کافی برای ساخت آن نیست. سؤال بعدی این است که این فناوری جدید چگونه روی شرایط کنونی زندگی تأثیر می گذارد؟ کافی است نگاهی به طرح های جدید یخچال های هوشمند بیندازید. یخچال هوشمند، اساسا یخچالی عادی است که روی آن یک تبلت چسبانده اند! مؤسسه طراحی به نام ویگت (Viget) ایده دیجیتالی کردن در یخچال را از نظر عملی آنالیز نموده و نتیجه گرفته که دلیلی برای افزودن یک رابط کاربری گرافیکی به یخچال وجود ندارد. سطح روی در یخچال معمولا جایی برای چسباندن انواع و اقسام اجسام فیزیکی، مثل دکورهای آهنربایی کوچک، عکس های خانوادگی، یادداشت ها و امثالهم هستند. وجود این اجسام روی در یخچال خانه از زیبایی ها و ویژگی های منحصر به فرد یخچال هر خانه ای است و با حذف شان چیز مثبتی عایدمان نمی گردد. در نهایت، یک رابط کاربری دیجیتال باید مستقیما به کارکرد آن وسیله مرتبط گردد. کافی است به نام آن توجه کنیم: رابط کاربری، نه افزوده و اضافه بار کاربری!

محمود صادقی - محقق سیستم های تعاملی / ضمیمه کلیک روزنامه وبلاگ نشر